Το σχεδίου νόμου που εισήχθη για συζήτηση στην ολομέλεια της Βουλής, με τίτλο «Έλεγχος και προστασία του δομημένου περιβάλλοντος» λανθασμένα αναφέρεται από πολλούς ως νομοσχέδιο των αυθαιρέτων. Οι διατάξεις για τα αυθαίρετα αποτελούν μόνο ένα τμήμα αυτού του νομοσχεδίου το οποίο φιλοδοξεί με διαφάνεια να επέμβει στο σύνολο του χώρου, θεσμοθετώντας διαδικασίες, κανόνες και συστήματα για υπάρχουσες δομημένες και αδόμητες επιφάνειες. Κεντρικός πυρήνας του εν λόγω σχεδίου νόμου είναι η ολιστική και βιώσιμη αντιμετώπιση του συνόλου των στρεβλώσεων που μέχρι σήμερα διαμόρφωσαν και διόγκωσαν φαινόμενα όπως η άναρχη κατάτμηση γης από ιδιώτες, άναρχη δόμηση με ανεξέλεγκτες χρήσης γης και εν τέλει η υπερβολική αυθαιρεσία. Επιδιώκει δηλαδή, σε αντίθεση με τις νομοθετικές προσπάθειες των τελευταίων είκοσι χρόνων οι οποίες διαχειρίζονταν κυρίως το αποτέλεσμα, να θεραπεύσει τα αίτια.
Η έλλειψη ολοκληρωμένου δασολογίου, εθνικού κτηματολογίου, καθορισμού αιγιαλού, οριογραμμών υδατορεμάτων, αρχαιολογικών χώρων, προστατευόμενων περιοχών φυσικού κάλλους, καθώς και η έλλειψη οργανωμένης κοινωνικής, στεγαστικής πολιτικής, άφηνε και διόγκωσε τα περιθώρια στην ασυδοσία και τη δημιουργία ενός άναρχου και αυθαίρετου δομημένου περιβάλλοντος.
Η κυβέρνηση αναγνωρίζοντας ότι τα συσσωρευμένα χρόνια προβλήματα δεν μπορούν να λυθούν αποσπασματικά και με στόχο να μουν οι βάσεις που θα οδηγήσουν σε ένα συνολικό στρατηγικό σχεδιασμό του χώρου αναρτά τους δασικούς χάρτες, προωθεί τη συγκρότηση ενιαίου φορέα για το κτηματολόγιο ενώ τα πολεοδομικά σχέδια των δήμων εισάγουν νέο τρόπο πολεοδομικού σχεδιασμού για το 100% της επικράτειας. Ταυτόχρονα, σχεδιάζονται οι διαδικασίες για τη δημιουργία κατάλληλων εργαλείων όπως ειδικά χωροταξικά, περιφερειακά χωροταξικά κλπ με τα οποία θα επιλυθούν μια σειρά εκκρεμούσες δραστηριότητες και συγκρίσεις χρήσεων γης.
Στην ίδια φιλοσοφία κινείται και το παρόν νομοσχέδιο εισάγοντας καινοτόμες διαδικασίες, προβλέποντας δημιουργία αποκλειστικής δομής διαρκούς παρατήρησης και ελέγχου του δομημένου περιβάλλοντος αλλά και ενιαίας αντιμετώπισης όλων των θεμάτων που σχετίζονται με αυτό.
Η νέα διοικητική δομή που δημιουργείται, το Παρατηρητήριο Δομημένου Περιβάλλοντος, συγκροτείται από το Κεντρικό Παρατηρητήριο, με επιτελικό και εποπτικό ρόλο, που θα υπάγεται στη Γενική Γραμματεία Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος του ΥΠΕΝ, τα Περιφερειακά Παρατηρητήρια στην έδρα κάθε Περιφέρειας και τα Τοπικά Παρατηρητήρια ανά Περιφερειακή Ενότητα (παλιές νομαρχίες) ως όργανα της Περιφέρειας.
Δημιουργείται νέο θεσμικό πλαίσιο για τη διαδικασία έκδοσης και ελέγχου οικοδομικών αδειών, ενεργοποιείται ο θεσμός της Μεταφοράς Συντελεστή Δόμησης και η εξασφάλιση Περιβαλλοντικού Ισοζυγίου με τη δημιουργία Τράπεζας Δικαιωμάτων Δόμησης και Κοινοχρήστων Χώρων. Δημιουργείται επίσης ηλεκτρονική πολεοδομική ταυτότητα δήμου, καθώς επίσης και ηλεκτρονική ταυτότητα κτιρίου, ενώ θεσπίζονται ειδικές κατηγορίες ειδικού ενδιαφέροντος και χορήγησης δικαιωμάτων υπαγωγής.
Όσον αφορά για τις οικοδομικές άδειες, το ότι υποβάλλονται ηλεκτρονικά, το ότι απαριθμείται μια σειρά απλών εργασιών, που δεν απαιτείται οικοδομική άδεια, είναι πολύ σημαντικό. Αρκετοί πολίτες αποφεύγουν πλέον γραφειοκρατικές διαδικασίες, αλλά και οι ίδιες οι υπηρεσίες αποφορτίζονται από τέτοιες διαδικασίες.
Σε ένα τόσο πολύπλοκο και πολυδιάστατο πρόβλημα, όπως αυτό της αυθαίρετης δόμησης, το παρών νομοσχέδιο εισάγει σημαντικές αλλαγές για μία οργανωμένη συγκρότηση του χώρου αλλά δημιουργεί και οικονομικά αντικίνητρα για την αυθαίρετη δόμηση. Στον ένα χρόνο της διαβούλευσης υποβλήθηκαν πολλές και σημαντικές προτάσεις. Ιδιαίτερα απο το Ηράκλειο μια πόλη που χαρακτηρίζεται και είναι αυθαιρετούπολη. Η ενσωμάτωση των προτάσεων σε μεγάλο βαθμό έχει επιτευχθεί ενώ σημαντικές είναι και οι θετικές τροποποιήσεις που θα γίνουν αποδέκτες απο την διαδικασία της συζήτησης στην αρμόδια Επιτροπή της βουλής και στην ολομέλεια. Ενδεικτική η ανακοίνωση του υπουργού κ. Σταθάκη για την αύξηση των δόσεων υπαγωγής στη ρύθμιση απο 80 σε 100.
Μένουν όμως δύο κορυφαία θέματα να διερευνηθούν: το κατα πόσον το παρών σχέδιο νόμου θα δώσει την ευκαιρία στο σύνολο των αυθαιρέτων κτισμάτων να ενταχθούν (ανεξαρτήτου ιδιοκτησιακού καθεστώτος της γης) και το κατα πόσο το ύψος των προστίμων που θα επιβληθούν θα ανταποκρίνονται στις πραγματικές δυνατότητες των πολιτών. Το πρώτο σημείο είναι ιδιαίτερα κρίσιμο και δεν θα πρέπει να εξαιρεί κτήρια που έχουν δομηθεί σε οικόπεδα εξ αδιαιρέτου. Για την ένταξή τους θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί η φόρμουλα του ΕΝΦΙΑ η οποία θα επέτρεπε την ένταξη του κτίσματος χωρίς να δημιουργούνται νομικά δικαιώματα στην ιδιοκτησία της γης. Επίσης και στενά συνυφασμένο με το πρώτο είναι το ύψος του προστίμου το οποίο θα πρέπει να διαχωρίζει ανάμεσα στο παρελθόν και το μέλλον Σε ότι αφορά τα ήδη υφιστάμενα πριν τις 28.07.2011 οικονομικά και κοινωνικά κριτήρια θα πρέπει να καθορίζουν το ύψος του προστίμων για την ένταξη ενώ για το μέλλον οι μηχανισμοί εντοπισμού, καταγραφής επιβολής, κατεδάφισης θα πρέπει να είναι απαγορευτικοί για κάθε είδος αυθαιρεσίας.
Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία του ΤΕΕ τα περισσότερα τετραγωνικά μέτρα αυθαίρετων κύριων χώρων καταγράφονται στη Θεσσαλονίκη με 4.312.492,42 τ.μ., ενώ ακολουθεί το Ηράκλειο Κρήτης με 2.380.404,28 τ.μ. Η επιδίωξη ένταξης και νομιμοποίησης αυτών των τετραγωνικών μέτρων είναι προς όφελος του δημοσίου συμφέροντος και θα απεγκλωβίσει χιλιάδες οικογένειες οι οποίες δεκαετίες απο πολιτική επιλογή ρουσφετιού, αλλά και αδυναμία πολιτικού σχεδιασμού από κυβερνήσεις που πέρασαν τους κρατάει εγκλωβισμένους στο καθεστώς του «αυθαιρετούχου».